Lan
Cattleya còn gọi là Cát lan. Tên Cattleya là lấy tên của người Anh chơi
lan nổi tiếng William Cattleya. Lan Cattleya có khoảng 60 loại chính và
rất nhiều loại lai tạo. Phải nói rằng, lan Cattleya là giống lan có hoa
đẹp nhất nên được gọi là hoa Hoàng hậu của các loài hoa
Vùng
Đông-Nam-Á nổi tiếng với cây lan Dendrobium, thì vùng Nam-Mỹ nổi tiếng
với cây lan Cattleya, xuất xứ từ Braxin, Columbia, Mexicô là vùng nhiệt
đới và vùng đồi cao mát mẻ. Tuy nhiên các loại lai từ nhiều giống khác
với Cattleya cũng đều gọi chung là Cattleya như Laeliocattleya,
Brassocattleya, Sophrocattleya, Potinama vv...
Lan Cattleya được chia ra làm hai nhóm:
-Nhóm 1 lá, giả hành chỉ có một lá và chỉ ra có 1-2 hoa to rất đẹp
-Nhóm 2 lá, mổi giả hành có 2 lá, có hoa chùm 5-7 hoa, nhưng hoa nhỏ hơn.
Lan Cattleya có khuyết điểm là hoa mau tàn, độ 1-2 tuần lễ là tàn, nhưng có loại cho hoa có mùi hương rất thơm.
Cũng như Dendrobium, Cattleya cũng đa thân, cây mang nhiều giả hành dự
trữ nhiều chất dinh dưỡng và nước, nhưng giả hành mập và lùn hơn, rễ nhỏ
và dài, mọc từ căn hành bám vào giá thể, cây phát triển theo chiều
ngang. Lúc còn non có bẹ màu xanh bọc lại, lúc lớn các be khô và rụng
đi. Thường trên đỉnh giả hành có 1 hoặc 2 lá to, chính giữa có một lưỡi
mèo bao bọc lấy phát hoa, phát hoa vượt lên và xuyên qua lưỡi mèo để trổ
hoa. Trung bình một năm, một cây lan có thể ra 3 giả hành mới. Nếu chăm
bón tốt cây phát triển khoẽ mạnh có thể đạt đến 5-6 giả hành.
NHIỆT ĐỘ, ẨM ĐỘ, VÀ SỰ TƯỚI NƯỚC
Cattleya là giống lan có thể sống được ở vùng nóng và vùng ôn đới, đặc
biệt đây là giống rất thích nghi với điều kiện khí hậu và thời tiết của
VN, với một biên độ rất rộng. Chính vì thế nó được trồng và phát triển
rất mạnh ở tất cả các nơi, các tỉnh phía nam, các tỉnh phía bắc và ngay
cả trên vùng cao nguyên. Tuy nhiên cách trồng có khác nhau.
Cattleya phát triển rất tốt ở không khí mát và ẩm, nhiệt độ lý tưởng cho
Cattleya là 21 độ C vào ban ngày và 16 độ C vào ban đêm. Vùng thích hợp
cho loại lan này là vùng Bảo lôc. Dù vậy lan Cattleya vẩn tăng trưởng
và có thể phát triển ở một nhiệt độ cao hơn. Nhưng dầu sao nhiệt độ lý
tưởng vẫn là nhiệt độ giúp cho cây tăng trưởng tốt nhất. Điều này được
chứng minh bằng khí hậu mát ẩm của Đà lạt: mặc dầu các nhà vườn của đà
lạt ít sử dụng phân bón, nhất là phân vô cơ, nhưng các cây lan của đà
lạt vẫn phát triển với kích thước lớn hơn so với cùng một loài trong
điều kiện ở TPHCM. Ngòai ra cây lan Cattleya cũng phát triển tốt ở những
vùng khí hậu mùa đông với nhiệt độ 13 độ C vào ban ngày và 10 độ C vào
ban đêm, đó là nhiệt độ các tỉnh phía bắc.
Do đó có thể nói rằng, các loài thuộc giống Cattleya có thể trồng và ra
hoa ở khắp nơi của nước ta. Tuy nhiên vùng lạnh và mát nên trồng loại
lan có chử đầu là: SC, SLC; vùng nóng nên trồng các loại: C, LC, BC,
BLC, BSLC, như thế sự ra hoa của các loài này mới điều đặn hơn. Bạn nên
nhớ, các giống lan Cattleya đều được xuất phát từ 2 nguồn: một nguồn từ
vùng nóng ẩm của Braxin, một nguồn từ vùng đồi núi trên các cao nguyên
của Columbia và Mexicô. Các giống lan Cattleya lai có họ hàng với các
giống lan rừng từ Columbia và Mexico thì cần nhiệt độ mát hơn. Tương tự
Sophronitis là một loại lan vùng lạnh.
Ẩm độ tương đối của không khí cần thiết cho sự phát triển của lan
Cattleya là 40-70%, tưới nước là cần thiết để tăng độ ẩm của vườn lan.
Tuy nhiên bạn phải nhớ rằng Cattleya là một giống lan có giả hành mập,
vì thế khả năng dự trữ nước của nó rất lớn. Do đó tưới nước thường xuyên
sẽ làm cho cây èo uột không phát triển và đôi khi làm chết cây do thối
rễ. Tưới nước bằng cách nhỏ giọt thường xuyên vào chậu cũng không cho
kết quả khả quan
Ở TPHCM, đối với lan Cattleya việc tưới nước là rất cần thiết, tuy nhiên
với độ che sáng 50% tưới nước nhiều sẽ tạo ra một nhiệt độ thấp dưới 25
độ C làm cây khó ra rễ. Vì thế đối với giống Cattleya, giữa các lần
tưới phải có thời gian khô ráo để kích thích sự mọc rễ của cây. Cách
tưới nước thay đổi tuỳ vùng, như ở TPHCM và mùa mưa từ tháng 5 đến thánh
11 lan Cattleya được tưới một ngày một lần vào khoảng 10 giờ sáng. từ
tháng 11 đến tháng 3 tưới mỗi ngày 2 lần, một lần vào 9 giờ sáng và một
lần vào lúc 3 giờ chiều. Sở dĩ ta tăng số lần tưới trong thời gian này,
vì đây là mùa khô, ẩm độ không khí giảm đi rõ rệt. Vào tháng 3 đến tháng
4 ta giảm số lần tưới còn 1lần/ ngày để tạo mùa nghỉ cho lan.
Ở các vùng cao như Đà-lạt, vì có sương mù thường xuyên nên độ ẩm cao, do
đó cách tưới nước có khác nhiều so với TPHCM, chỉ tưới 1 tuần/lần trong
mùa nắng, hoàn toàn không tưới trong mùa mưa.
Các tỉnh phái bắc, có mùa khô ngắn, các tình từ thuận hải đến thừa thiên
có mùa khô quá dài. Vì thế việc tưới nước phải được vận dụng một cách
cụ thể cho từng vùng.
ÁNH SÁNG
So với một số giống lan thương mại khác, sự che sáng các loài lan thuộc
giống Cattleya thay đổi khác nhau tuỳ loại. Tuy nhiên mức độ che sáng
50%. Có thể áp dụng cho nhiều loài. Lan Cattleya cần ánh sáng nhưng
không trực tiếp. Một giàn che bằng tôn nhựa xanh rất tốt cho việc trồng
lan Cattleya. Nếu lan Cattleya được trồng trên sân thượng nhà ở, độ che
sáng tốt nhất là 60% tức ánh sáng sử dụng 40%. Trong giàn lan không nên
treo các chậu sát vào nhau, phải có một khoản cách giữa các chậu sẽ cho
cây nhận đủ ánh sáng và thoáng khí. Tuy nhiên nếu lan được trồng treo
cao thì các cây phải được treo sát vào nhau để ngăn chặn bớt gió.
Nếu không có giàn che, lan Caatleya cũng có thể trồng trực tiếp ngoài
sáng với điều kiện là các cây phải được trồng từ nhỏ ở các chậu, phải
đặt sát vào nhau và tiểu khí hậu nơi đó phải mát và ẩm.
Biểu hiện của một cây lan thừa ánh sáng là lá có thể bị cháy hoặc màu
vàng, cây lùn thấp và rất cứng cáp. Ngược lại một cây thiếu ánh sáng,
màu xanh lá cây đậm, dáng cây yếu đuối dễ ngã. Một cây Cattleya màu xanh
nhạt ánh màu vàng hay tím là cây được trồng ở nơi vừa đủ ánh sáng.
Nếu cây lan Cattleya được trồng ở điều kiện ánh sáng tối ưu, sẽ cho hoa
có màu rất thắm, cánh hoa dầy cứng không có khuynh hướng lắc lư, hoa
thật to. Còn ngược lại, nếu được trồng ở ánh sáng yếu, cây rất chậm ra
hoa và khi ra hoa, hoa thường hay gục xuống, màu nhạt. Qúa nắng cây sẽ
còi cọc, ra hoa bé thường hay bị háp nắng hoặc có khuyết tật.
NHU CẦU PHÂN BÓN
Các loài lan thuộc giống Cattleya có thể ra hoa bất kỳ mùa nào trong năm
với điều kiện các bộ phận sinh trưởng đủ khả năng phát triển thành một
giả hành mới. Chính vì thế, việc bón phân cho lan ngoài mục đích duy trì
sự sinh trưởng và phát triển của cây lan, còn là nhằm điều khiển sự ra
hoa các loài thuộc giống này (ngoại trừ một số loài rất ít ra hoa theo
mùa).
Các bạn luôn luôn nhớ rằng lan Cattleya là: một loài thực vật phụ sinh,
do đó lá của chúng giữ vai trò quan trọng trong việc hấp thụ dưỡng chất,
vì thế tưới phân bón bằng phương pháp phun sương lên toàn bộ cây sẽ tốt
hơn rất nhiều so với cách tưới thẳng vào càc giá thể trong chậu. Phân
có thể phun sương bằng hệ thống béc phun tự động hay bằng bình xịt thuốc
sát trùng. Nếu số lượng lan ít thì phương pháp nhúng phân ngập chậu lan
cũng tốt.
Phân được bón là các loại phân vô cơ, có công thức 30-10-10 dùng cho cây
con, 20-20-20 và 15-30-15 dùng cho cây đã trưởng thành, được tưới 1-2
lần tuần, với nồng độ 1gr hay 1 muỗng cà phê pha trong 4 lít nước. Khi
các giả hành chớm nụ hoa, ta bón các loại phân 10-20-20 , 6-30-30 với
nồng độ và chu kỳ như trên, để đảm bảo một sự đậu hoa chắt chắn, với
những hoa to và đẹp.
Nếu cây lan của bạn đã đủ sức khoẻ và bắt đầu mọc chồi mới, bạn muốn có
một chậu hoa Cattleya nở trong vòng 3 tháng tới, bạn sẽ thoả mãn yêu cầu
bằng cách dùng phân 6-30-30 với cách tưới như trên. Phải nhớ rằng, luôn
luôn có sự mâu thuẫn giữa sinh trưởng và phát dục. Một điều kiện bất
lợi về sinh trưởng cũng làm cho cây ra hoa. Do đó khi cây ra hoa nhiều
nó sẽ kiệt sức, vì thế cây lan được trồng theo đúng nhu cầu về môi
trường sống của nó mà hoa ra kém, thì bạn nên xem lại trong quá trình
nuôi dưỡng có lầm lẫn gì không? Một cây lan đến tuổi trưởng thành có đủ
sức khỏe, tất nhiên sẽ phát dục. Vì thế nếu cây yếu, ta không nên thúc
cây ra hoa, cây sẽ bị mất sức. Sự thúc đẩy lan ra hoa chỉ được dùng khi
cây mạnh khoẻ hoặc trong vài trường hợp đặc biệt.
Có thể dùng phân vô cơ và hữu cơ hỗn hợp loãng sẽ cho kết quả tốt trong
sự tăng trưởng. Sinh tố B1 tưới với nồng độ loãng hàng ngày sẽ giúp cây
phát triển rất nhanh chóng.
Trước mùa ngừng tăng trưởng một tháng, trong suốt tháng 3, bạn bón cho
lan loại phân 10-20-30 hoặc 6-30-30 để tạo một sự cứng cáp cho cây trước
mùa nghỉ trong tháng 4, vào mùa này ta sẽ ngưng tưới phân hoàn toàn.
CẤU TẠO GIÁ THỂ ĐỐI VỚI CÁC LOẠI LAN THỘC GIỐNG CATTLEYA
Cấu tạo giá thể là điều kiện quyết định sự phát triển của lan Cattleya,
vì thế việc cấu tạo giá thể thay đổi tuỳ theo vùng và tuỳ theo mùa trong
năm. Phương pháp trồng trên thân cây sống và thân cây chết thì giá thể
chính là lớp vỏ của thân cây được trồng. Phương pháp trồng chậu thì gía
thể phải thật thoáng. Một giá thể quá bí giúp người trông ít tưới nước,
nhưng cây rất dễ bị chết vì thối rễ nhất là trong mùa mưa. Một giá thể
với phần đáy thật thoáng tránh được sự úng nước. Phần bề mặt hơi khít
kín rất tốt cho sự phát triển của lan.
Đối với vùng lạnh, cấu tạo giá thể quá thông thoáng sẽ bất lợi cho sự
sinh trưởng, vì nhiệt độ lạnh ban đêm sẽ làm các đầu rễ chùn lại và bộ
rễ teo dần, cây phát triển èo uột. Một giá thể bít kín sẽ giúp rễ có độ
ấm để phát triển, do đó ở Đà-lạt người ta dùng các loại dớn vụn làm giá
thể trồng lan.
Mùa nghỉ của lan Cattleya
Cattleya là một giống lan có mùa nghỉ, ở điều kiện khí hậu và thời tiết
VN, ta nên cho cây lan Cattleya nghỉ mỗi năm một tháng. ở các tỉnh phía
nam mùa nghỉ của Cattleya là trong suốt tháng 4, các tỉnh phái bắc trong
tháng 1. Các tỉnh từ Thuận hải đến Thừa thiên mùa nghỉ bắt đầu trong
tháng 8.
Trong mùa nghỉ, cây không đòi hỏi dinh dưỡng và nước tưới (vì thế trong
mùa này nên để cây vào chổ khô và mát) chỉ duy trì lượng nước tưới 1lần/
ngày. Tăng độ che sáng thêm 10% để giảm nhiệt độ, nhiệt độ thích hợp
trong mùa nghỉ của Cattleya càng thấp càng tốt, khoảng 10 độ C cho vùng
lạnh và 25 độ C cho vùng nóng.
THAY CHẬU VÀ NHÂN GIỐNG Cattleya
Lan Cattleya trồng và phát triển trong chậu dù cẩn thận thế nào đi nữa
cũng có một số rễ bị thối. Ngoài ra lan Cattleya phát triển rất nhanh,
do đó việc thay chậu phải được thực hiện sau một thời gian trồng khoản 2
năm. Việc thay chậu nên tiến hành đồng thời với việc nhân giống. Khi ta
quan sát thấy giả hành bắt đầu mọc ra khỏi mép chậu thì ta nghĩ đến
việc thay chậu. Vì lan Cattleya có giả hành nên khi thay chậu rất dễ bị
xốc.
Việc thay chậu tốt nhất nên thực hiện vào đầu mùa mưa cây sẽ phát triển
rất mạnh. Tuy nhiên Cattleya có thể thay chậu vào bất kỳ thời gian nào
trong năm vẫn đảm bảo cây sống với tỷ lệ cao.
Chậu lan Cattleya với 10 giả hành, có thể cắt trước đó 3-4 đoạn, 4 tháng
trước mùa nghỉ, và để nguyên tại chỗ. Trét sơn hoặc vôi vào vết cắt
(cho mau lành thẹo), rồi phun hổn hợp thuốc trừ nấm và thuốc kích thích
ra rễ B1... Khi đến mùa nghỉ mỗi đoạn sẽ có một giả hành mới vừa đủ
trưởng thành để chịu đựng trong mùa nghỉ, khi mùa mưa đến, ta tách mỗi
đoạn ra và đem trồng vào một chậu mới. Tách chiết kết hợp với việc thay
chậu vào đầu mùa mưa sẽ đảm bảo cho chậu lan đủ khả năng trổ hoa ngay
trong năm đó.
Muốn thay chậu Cattleya, ta ngâm chậu vào một thau nước có pha thuốc
ngừa rêu, trong thời gian nửa giờ đến 1 giờ, các rễ sẽ tróc ra. Dùng kéo
nhọn đã khử trùng cắt bỏ những rễ thối. Những rễ quá dài thì cắt chừa
lại một đoạn khoản 10cm. Cột chặt cây lan vào chậu mới và đặt chậu vào
chỗ ẩm mát đến khi ra rễ. Luc ấy mới bắt đầu cho giá thể vào chậu và đưa
chậu trở về vị trí cũ.
Sau khi thay chậu, phung 1 lần thuốc kích thích ra rễ B1. Sau đó để cây
khô không tưới nước 1 tuần khi mới thay chậu và lần đầu tiên tưới nước
trở lại là dung dịch Atonik+Root - Plex 1cc pha chung 4 lít nước. Lưu ý:
Không bao giờ đặt giá thể vào chậu trước khi cây ra rễ. Nếu bạn sợ giả
hành nhăn nheo vì mất nước thì có thể để tạm vài cục than to dưới đáy
chậu là đủ.
Lan Cattleya có thể nhân giống bằng cách tách chiết 3 giả hành một. Khác
với Dendro, Cattleya là một giống lan có giả hành nhưng không có thân,
vì thế tách chiết dưới 3 giả hành cây phát triển rất yếu. Nếu cây bị
nhiễm bệnh, mắt trên căn hành bị thối đi, cây sẽ không tạo chồi ngọn
(keiki) như giống Dendrobium, để hình thành một cây con mới trên ngọn
thân Có rất ít trường hợp cây lan Cattleya với bộ rễ phát triển mạnh, lá
xanh tốt, nhưng các mắt trên các căn hành bị hư. Nếu cây lan Cattleya
của bạn thuộc loại giống quý hiếm mà sự tách chiết là cần thiết. Bạn có
thể chiết 2 tép một, và để nguyên tại chỗ. Đến khi nào cây hình thành
một giả hành mới và đủ trưởng thành, ta mới lấy ra trồng vào chậu khác.
SÂU BỆNH VÀ CÁC VẤN ĐỀ KHÁC.
Đối với các loài thuộc giống Cattleya, thường xuất hiện các loài rệp son
ánh màu nâu, các loài này thường bám vào lá, giả hành căn hành để hút
nhựa. Nhưng nguy hiểm hơn cả là loài rệp này sẽ bám vào các mắt ngủ, hút
nhựa lâu ngày sẽ làm các mắt ngủ chết đi. Loại rệp này lúc còn nhỏ bò
đi kiếm chổ hút nhựa cây, lớn lên thay vỏ rụng hết chân nên ở yên một
chỗ. Vật thể màu nâu hình tròn mà ta thấy chỉ là một lớp vỏ che chở cơ
thể rệp, nếu ta làm lệt vị trí của vỏ sẽ gây tử vong cho rệp. Lớp vỏ bao
bọc này có thể chống đỡ được tác dụng của thuốc sát trùng ở nồng độ
thấp. Ta có thể dùng đầu que hay chính bằng móng tay, kéo lệt vị trí của
vỏ, rệp tróc ra sẽ chết. Còn nếu nhiều phải phun thuốc rầy Serpa,
Diazinon theo liều lượng hứưng dẫn nhà sản xuất. Nếu không phòng ngừa
thường xuyên, loại rệp này sinh sản rất nhanh sẽ gây tác hại các nhà
vườn không ít.
Rệp son ánh màu nâu
Loại dán cánh và bọ trĩ cũng thường hay cắn phá rễ, và chỉ xuất hiện
trong các giá thể cấu tạo bằng xơ dừa, vỏ cây mục, dớn vụn hoặc do sử
dụng quá nhiều các loại phân hữu cơ dưới dạng xác như bánh dầu, phân bò
vv... Có thể trừ chúng dễ dàng bằng các thuốc sát trùng. Tốt hơn hết là
ngừa chúng theo chu kỳ 2 tháng /lần, bằng các loại thuốc nói trên.
Trong vườn lan ở những nơi qúa ẩm, thường xuất hiện các loài ốc sên
trong các chậu lan, không những ăn hết rễ non mà còn tiết ra chất nhờn
làm thối các chồi mới mọc. Loại trừ các loài này bằng các mồi có trôn
metandehit hay cải xà lách đặt trong rổ để ở các góc vườn các loài ốc sẽ
ăn xà lách ban đêm, ta dùng đèn bắt chúng.
Bệnh thối đọt, thối lá ở Cattleya, có thể bắt đầu từ sự cháy nắng, sau
đó các mầm bệnh và virut lan truyền rất nhanh chóng. Nhiễm bệnh có thể ở
lá, giả hành hay căn hành. Phần nhiễm bệnh mềm đi có màu nâu sẫm và lan
nhanh. Tốt nhất là cắt bỏ những phần bị xâm nhiễm và bôi vết cắt bằng
Vadơlin+Benlate cho đến khi không còn dấu hiệu mềm thối nơi mặt cắt ấy.
Phần bị bệnh nên huỷ bỏ ở nơi thật xa bằng lửa. Trồng lan ngừa bệnh hơn
trị bệnh, hàng tháng tốt nhất nên ngừa thường xuyên bằng các thuốc trừ
nấm, thuốc rầy và nhất là làm vệ sinh môi trường, cỏ rác, diệt côn
trùng, cây sẽ không bị mắc bệnh.