Nụ non teo lại, thối và rụng rất sớm. Những nụ lớn có đốm nâu, nụ
hoa biến dạng, mất màu, những nụ nở ra được có những hư hại trên cánh
hoa, biểu hiện rất giống với bệnh mốc xám trên hoa...
Đó là những triệu trứng ở hoa lan Denrobium khi bị ấu trùng của loài ruồi Contarinia maculipennis gây hại.
Triệu chứng
Gần đây trên một số vườn lan Dendro tại TP HCM có hiện tượng rụng nụ
non. Biểu hiện thường thấy các nụ non bị teo lại, thối và rụng rất sớm.
Những nụ lớn có đốm nâu, nụ hoa biến dạng, mất màu, những nụ nở ra được
có những hư hại trên cánh hoa, biểu hiện rất giống với bệnh mốc xám trên
hoa. Hiện tượng này gây hại nặng trên hoa ở mọi lứa tuổi từ nụ non mới
nhú trên phát hoa cho đến hoa trưởng thành làm thất thu lớn cho các vườn
lan. Các nhà vườn đã sử dụng nhiều loại thuốc nhưng không thấy giảm các
hư hại trên.
Bệnh teo nụ non và rụng nự trên hoa lan Dendro
Qua quan sát, tìm hiểu và nghiên cứu tại vườn chúng tôi nhận thấy các
hư hại tìm thấy do ấu trùng của một loài ruồi gây nên. Điều này được
chứng minh khi bẻ một số nụ hoa bị hư ra tìm thấy bên trong một số con
giòi nhỏ màu trắng hoặc vàng, khi đụng vào các con giòi nhỏ này có thể
búng xa vài cm, mỗi nụ hoa bị nhiễm có thể chứa từ 5 – 30 con giòi. Muốn
biết chắc có thể ngắt vài nụ hoa cho vào túi nylon để vài giờ sau sẽ
thấy các con giòi này chui ra rất nhiều trong túi nylon.
hai nụ hai bên nhiễm bệnh, nụ giữa bình thường
Nụ hoa bị bóp méo bởi C. maculipenni (nụ dưới cùng nhiễm bệnh)
Nụ thối và sẽ rụng sau đó - giai đoạn cuối cùng của sự phá hoại rõ ràng
để quan sát nhưng quá muộn để kiểm soát Ruồi vàng C. maculipennis
Tác nhân gây hại
Các con giòi tìm thấy trong nụ hoa lan Dendro chính là ấu trùng của
Contarinia maculipennis là một loài ruồi gây hại trên hoa hiện đã tìm
thấy trên nhiều loại cây trồng như: lan, dâm bụt, hoa lài, cà chua, cà
tím, khoai tây, dưa và trên một số cây kiểng khác. Ruồi gây hại này lần
đầu tiên được tìm thấy vào đầu những năm 1900 ở Hawaii. Những báo cáo về
gây hại trên hoa lan Dendro lần đầu tiên xuất hiện ở Florida (Mỹ) năm
1992.
Ở TP HCM, theo thống kê chưa đầy đủ, loài ruồi này được ghi nhận lần đầu
tiên vào năm 2003, từ đó đến nay chúng vẫn liên tục gây hại trên các
vườn lan và xuất hiện suốt năm. Điểm đặc biệt là lọai ruồi này chỉ gây
hại trên hoa lan Dendro, các giống lan khác mặc dù trồng chung vườn hoặc
gần nhau cũng không thấy bị nhiễm.
Tập quán loại côn trùng này
Để có thể tìm được biện pháp phòng trừ thích hợp chúng ta cần tìm hiểu tập quán và vòng đời của loại côn trùng này.
Con ruồi trưởng thành có hình dạng bên ngoài giống với con muỗi nhiều
hơn là con ruồi. Chúng rất nhỏ: chiều dài khoảng 2mm, bộ cánh dài gấp
đôi thân. Sống được 4 ngày. Vòng đời của ruồi từ giai đoạn trứng đến khi
trưởng thành từ 21 –32 ngày tùy theo nhiệt độ và điều kiện môi trường.
Ruồi cái đẻ trứng vào đầu các nụ hoa, trứng có màu trắng kem có thể nhìn
thấy được bằng mắt thường, trứng nở trong vòng 1 ngày, ấu trùng sau khi
nở chui sâu vào trong nụ hoa, chúng ăn các mô của nụ hoa gây nên hiện
tượng biến dạng, mất màu trên nụ và cánh hoa, khi gây hại trên nụ còn
non chúng làm rụng luôn cả nụ hoa.
Nụ và cánh hoa sau khi bị hư thường gãy gục xuống hoặc mọc các lớp mốc xám làm chúng ta dễ lầm tưởng hoa đang bị bệnh mốc xám.
Ấu trùng mới nở có màu trắng khi lớn hơn có màu vàng, ấu trùng sống
trong nụ hoa từ 5 – 7 ngày, lúc này ấu trùng có thể búng xa vài cm trong
không khí, đây chính là đặc điểm để phân biệt chúng với ấu trùng của
các loài khác. Tập quán búng xa vài cm giúp chúng rời khỏi nụ hoa chui
sâu vào trong đất.
Ấu trùng sau khi rời khỏi nụ hoa chui sâu vào trong đất chúng sẽ hóa
nhộng trong đất ẩm, thời gian ở trong đất từ 14 – 21 ngày, giai đoạn
cuối của nhộng chúng sẽ chuyển từ màu vàng sang màu nâu và chui lên gần
mặt đất để thành ruồi trưởng thành. Chúng thường xuất hiện vào buổi
chiều tối.
Ruồi và ấu trùng của chúng thích nghi với những thay đổi của môi trường
rất tốt, ruồi cái đẻ trứng vào đầu nụ hoa nơi ấu trùng có thể dễ dàng
chui vào trong nụ hoa chúng cũng thường chọn những nụ hoa còn non để ấu
trùng có đủ thức ăn và môi trường tốt để trưởng thành. Khi điều kiện nụ
hoa thay đổi ví dụ như có sự khô hạn hay hư hại, ấu trùng sẽ rời khỏi nụ
hoa sớm hơn thời gian cần thiết và thời gian hóa nhộng trong đất sẽ dài
hơn so với bình thường và con ruồi khi trưởng thành cũng có kích thước
nhỏ hơn so với con ruồi có điều kiện tốt.
Mật độ ruồi cũng sẽ giảm nhanh khi nhiệt độ môi trường xuống dưới 18°C.
Ở các nước ôn đới mùa đông lạnh thường không thấy sự xuất hiện của chúng.
Xét toàn bộ vòng đời của ruồi từ giai đoạn trứng đến khi trưởng thành từ
21 – 32 ngày tùy theo nhiệt độ và điều kiện môi trường. Trong quá trình
đó giai đoạn ấu trùng chính là giai đoạn phá hoại nụ hoa gây nên những
tổn thất lớn nhất mặc dù giai đoạn này chỉ kéo dài 5 – 7 ngày. Một điểm
quan trọng nữa là các loại thuốc trừ côn trùng không có tác dụng đến ấu
trùng do chúng được bảo vệ bởi mô nụ hoa quá dày. Theo thử nghiệm của
chúng tôi một số thuốc nội hấp cũng làm chết ấu trùng nhưng hiệu quả rất
thấp.
Hiện nay chưa thấy có những báo cáo về các loài thiên địch trên loại
ruồi này. Con trưởng thành có thể bị mắc lưới nhện, kiến có thể ăn con
nhộng trong đất.
Biện pháp sử dụng thuốc hoá học đem lại kết quả rất thấp muốn phòng trừ hiệu quả cần kết hợp nhiều biện pháp
Biện pháp phòng trừ
Do ruồi xuất hiện quanh năm và với nhiệt độ cao như ở TP HCM vòng đời
của ruồi sẽ ngắn việc phòng trừ cần phải tiến hành thường xuyên và kiên
trì mới đem lại kết quả tốt. Các công việc cần làm:
Ngắt bỏ tất cả các nụ hoa và phát hoa bị nhiễm bệnh cho vào túi nylon và
đốt bỏ ngay trong ngày, không đổ vào hố chôn rác, động tác này tuy đơn
giản nhưng lại rất quan trọng để làm giảm nhanh mật độ ấu trùng trong
vườn, chú ý khi cắt bỏ phải cho ngay vào túi không cầm đi từ nơi này đến
nơi khác trong vườn tạo điều kiện cho ấu trùng nhảy xuống đất.
Rải thuốc hạt xuống phần đất bên dưới giàn lan: các loại thuốc có thể sử
dụng Diaphos 10H, Sago Super 3G, Gà Nòi 4G,… khi rải thuốc tưới nước
cho thuốc thấm đều xuống đất động tác này để diệt nhộng trong đất. Vì
các lứa ruồi gối nhau nên cần chú ý rải thuốc 10 – 15 ngày/lần để diệt
nhộng.
Phun thuốc diệt ruồi trưởng thành: ruồi trưởng thành xuất hiện và đẻ
trứng vào lúc chiều tối sau khi tắt nắng nên tiến hành phun thuốc vào
thời gian này mới có hiệu quả. Các loại thuốc thường sử dụng: Sec Saigon
25EC, Dragon 585EC,… khi phun pha chung với dầu khoáng SK Enpray 99EC
hoặc chất bám dính điều này quan trọng vì ruồi trưởng thành có bộ cánh
dài dễ bị dính bởi chất bám dính hay dầu khoáng, tăng hiệu lực diệt trừ.
Cần có sự kiên trì và liên tục theo đúng lịch, mật độ ruồi mới giảm từ từ.
